خط‌مشی گذاری عمومی در بستر جهانی شدن ، نظارت بر امنیت و تسهیل تجارت فرامرزی

ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ تمامی ﻛﺸــﻮﺭﻫﺎ به شکل گسترده ای ﺑﺎ پدیده جهانی شدن و ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺟﻬﺎﻧﻲ عجین ﺷــﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﻛﻪ نتیجه آن افزایش ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺍﻓﺮﺍﺩ، ﻛﺎﻻﻫﺎ، ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪ، ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻭ ﻓﻨﺎﻭﺭﻱ ﺍﺳــﺖ. ﺍﻳﻦ امر ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﺷﺪ و توسعه ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ بهبود و گسترش ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﺸﻮﺭ ها ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
پدیده جهانی‌شدن از نظر نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران علم، به گونه‌های مختلفی تعبیر و تفسیر شده است. اقتصادیون جهانی‌شدن را حاصل غلبه نظام سرمایه داری دانسته‌اند. همچنان که مارکس گفته بود: سوداگران، جهان را مطابق با تصور و اندیشه خود، بازآفرینی می‌کنند(واترز، 1379). اندیشمندان سازمان، جهانی‌شدن را معلول صنعتی شدن و غلبه مفهوم عقلانیت در مجموعه های سازمانی در کل جهان دانسته‌اند. صنعتی‌ شدن عامل پیشبرد در رفتارهای مشابه در درون فرهنگ¬های متنوع بوده است و به¬عنوان یک عامل یکسان¬ساز دراین زمینه عمل کرده است. دانشمندان علوم سیاسی تقارب و نزدیکی سیاستها وخط مشی های عمومی را در جهان به جهانی شدن تعبیر کرده‌اند(کامون ،1998). فرهنگ شناسان و علمای علم ¬الاجتماع توسعه فرهنگی در جهان و تعامل فرهنگ¬ها را عامل شتاب‌دهنده جهانی شدن قلمداد نموده¬اند. گیدنز معتقد است جهانی شدن روابط اجتماعی را از محیط کشوری خارج ساخته و آن را در قلمروی بی‌نهایت زمان و مکان قرار داده است(گریدنس،1990). در جهانی شدن، کشورها بهم وابسته و نزدیک شده‌اند و این نزدیکی به همگونی فرهنگ¬ها انجامیده است. مک لوهان رسانه ها و ابزارهای تبادل فرهنگی را مهمتر از محتوای فرهنگ¬ها می‌داند و دهکده جهانی را برآیند ابزارهای پیشرفته ارتباطی می‌داند که تسهیل کننده مبادلات فرهنگی می¬باشند. اصل تعیین کنندة فرهنگ¬ها نه محتوای آن، بلکه نقش رسانه‌ای است که فرهنگ از طریق آن منتقل می شود. رسانه شامل هر وسیله ای برای گسترش مفاهیم است و از این رو شامل هم تکنولوژی حمل و نقل و هم تکنولوژی ارتباطات می‌باشد(مک لوهان،1964). بدین ترتیب نظریه پردازان ارتباطات، جهانی‌شدن را از دید روابط سریع و سهل میان جوامع مورد بررسی قرار داده و تکنولوژی پیشرفته ارتباطی را عامل پیش¬برنده جهانی شدن ذکر کرده اند. ارایه خدمات از راه دور به کمک تکنولوژی‌های جدید ارتباطی خبر از پایان مرزهای سیاسی و تقسیم بندی های مجازی می¬دهد. محیط¬گرایان و بوم شناسان نیز از دریچه چشم خود به موضوع جهانی شدن می‌نگرند و بقای این کره خاکی را در گروی یک عزم جهانی می¬دانند. افزایش گازهای گلخانه¬ای، جنگل‌زدایی‌های گسترده، نازک شدن لایه اوزن، آلودگی محیط زیست، همه حاکی از به¬هم خوردن توازن طبیعی محیط زیست بشری است که اگر توجه جهانی به آن مبذول نشود به بحرانی مهلک تبدیل خواهد شد. بر اساس اسطوره¬ای یونانی اگر الهه زمین یا گایا مورد تهدید واقع شود او هم به نوع بشر حمله کرده و او را نابود خواهد کرد(واترز،1379). وضعیت نابسامان کره زمین وحشتی را به وجود آورده است که هم محصول جهانی‌شدن است و هم به فرایند جهانی‌شدن کمک می‏کند.
نظریه پردازان جهانی شدن شناخت نظری محکمی درباره چگونگی تأثیرگذاری تجارت بر رشد اقتصادی ندارند و شاید دلیل این امر آن باشد که خود رشد اقتصادی به اندازه اقتصاد بازارهای ایستا شناخته نشده است. مدلهای بسیار متفاوتی درباره رشد اقتصادی وجود دارد و حتی مدل های مربوط به ارتباط تجارت بین الملل با رشد اقتصادی از تنوع بیشتری برخودارند. طبق برخی مدل ها تجارت باعث می شود که کشور ها بتوانند به رشد بیشتری دست یابند، حال آنکه طبق برخی دیگر از مدل ها تجارت ممکن است تأثیر منفی روی رشد اقتصادی بگذارد.
بنابراین تأثیر عملی تجارت بر رشد اقتصادی را فقط به طور تجربی می توان درک کرد. اکنون ما شواهد فزاینده ای در دست داریم که نشان می دهد تجارت و جهانی شدن تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی می‏گذارد. در نیم قرن اخیر اکثر کشورهایی که با کاهش تجارت بین المللی خود سعی کرده اند به رشد اقتصادی دست یابند دچار شکست شده ولی کشورهایی که بازارهای خود را باز کرده‌اند عملکرد به مراتب بهتری داشته اند. وقتی کشورهای موفق ـ بویژه "چهار ببر" هنگ کنگ، سنگاپور، کره جنوبی و تایوان ـ مزایای تجارت بر رشد اقتصادی را نشان دادند، کشورهای دیگر سیاست های خود را به سوی گسترش تجارت تغییر دادند و بسیاری از آنها به سوی رشد اقتصادی هم پیش رفتند. این فرایند بدون مشکل هم نبوده است، ولی در مجموع فقط اقتصاددانان معدودی درباره تأثیر مثبت گشایش بازارها روی رشد اقتصادی تردید به خود راه می دهند.
در دنياي امروز با پيشرفت صنعت و تکنولوژي، حجم تبادل کالا بين کشورها بشدت افزايش يافته است، هر چه حجم تجارت گسترده¬تر گردد چالش اعمال قوانين و مقررات و جلوگیری از تخلفات و قاچاق کالا در تجارت بين‌المللي بدون کاهش سرعت بيشتر خواهد شد.
بازرگانی خارجی نیروی محرکه رشد و توسعه کشورهاست و به همین سبب موضوع تجارت خارجی مورد توجه بسیاری از سیاست گذاران قرار گرفته است. چنانچه کشورها به دنبال توسعه ی بازارهای تجاری و بهره مندی از مناسبات بین المللی هستند، باید سیاستهای تجاری مورد توجه و بازنگری و اصلاح قرار بگیرد و دولتهای این کشورها باید اقدام به سیاستگذاری های مناسب در این زمینه نمایند.
از مهمترين نتایج جهاني شدن، توسعه رقابت در سطح بين‌المللي در حوزه اقتصاد است. جهانی شدن موجب تغییر و تحولات بسیاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در عرصه بین‌المللی شده و برای بسیاری از کشورها چالش های عدیده ای را ایجاد کرده است به طوری که بی‌تردید اصلی ترین و مهمترین وجه تمایز اقتصاد نوین و سنتی پدیده جهانی شدن می باشد.ﻛﻪ کشورها می بایست ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ ﻭ ﺗﻬﺪﻳﺪﺍﺕ ﻛﻨﺎﺭ ﺁﻳﻨﺪ.
نظر به نقش دولتها در نظارت بر تجارت خارجی، گمرک بعنوان نهادي حاکميتي مسئول اعمال قوانين و مقررات دولت در تجارت است و بعنوان سازماني چند منظوره با مأموريت‌هاي متنوع در حوزه حفظ امنيت و سلامت جامعه و متعهد به حمايت از توليد داخلي تبديل گرديده است. در دنياي امروز با پيشرفت صنعت و تکنولوژي، حجم تبادل کالا بين کشورها بشدت افزايش يافته است، هر چه حجم تجارت گسترده¬تر گردد چالش اعمال قوانين و مقررات در تجارت بين المللي بدون کاهش سرعت بيشتر خواهد شد. هر چه حجم تجارت گسترده تر گردد فرآيند راستي آزمائي پيچيده، هزينه¬بر و دشوارتر خواهد شد. بهره¬گيري از روشهاي مبتني بر بازرسي کليه کالاها موجب کاهش سرعت در تجارت می‌گردد، از آنجایی¬که¬ این کاهش اثر مستقيم بر روي اقتصاد کشورها دارد، افزايش سرعت و ايجاد تسهيل در تجارت خارجي بدون کاهش امنیت مورد توجه قرار گرفته است. هرچند در نگاه اول اينگونه تصور مي شود که امنيت و سرعت دو مقوله متضاد هستند که افزايش يکي تاثير معکوس بر ديگري خواهد داشت(بعیدی مفردنیا ،1386).
پيچيدگي فرآيند کنترل تجارت خارجي با استراتژي¬هاي دولت¬ها رابطه مستقيم دارد. صادرات و واردات از مبادي رسمي با صدور مجوزهايي توسط سازمان¬هاي مختلفي امکان پذير مي‌گردد. نحوه تجارت و نوع کالاها، تعيين‌کننده سازمآن‏هاي دخيل در فرآيند تجارت می باشند. بايد توجه داشت که اساس عملکرد کليه سازمانها قبل از ورود کالا به کشور بر اساس اعتماد به خوداظهاري تجار است، از اينرو گمرک، بعنوان دروازه ورود کالا، با تطبيق کالا و مجوزهاي صادره امکان راستي آزمائي اظهار تجار را دارد و اين موضوع گمرک را در چرخه تجارت خارجي در جایگاهی ممتاز قرار داده است. ﮔﻤﺮﻛﺎﺕ کشورهای جهان ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺗﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺩﺍﺧﻠﻲ ﻭ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺗﺮ، ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻧﻘﺶ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺩﺭ نظارت و ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ با نظارت بر فرایند تجارت فرامرزی و ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﻴﻮﻩ ﻫﺎﻱ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻭ ﻧﺎﻋﺎﺩﻻﻧﻪ ﺍﺯ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﻭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. گمرک، بعنوان نهادي حاکميتي مسئول اعمال قوانين و مقررات دولت در تجارت است و بعنوان سازماني چند منظوره با مأموريت‌هاي متنوع در حوزه حفظ امنيت و سلامت جامعه و متعهد به حمايت از توليد داخلي تبديل گرديده است.
به بيان ديگر سازمان گمرک از يک سو مسئول اجرای قوانين و مقررات پيچيده حاکم بر تجارت خارجی است و از طرف ديگر با توجه به الزامات موجود در تجارت بين الملل و استانداردهای جهانی در رابطه با ساده سازی رويه ها و تشريفات گمرکی، بايد تلاش خود را در جهت ايجاد تسهيلات تجاری بمنظور افزايش کارآیی نظام گمرکی و بازرگانی کشور معطوف نماید.
نظارت بر تجارت فرامرزی اطمينان از امنيت و اعمال مقررات و قوانين به همراه سرعت و ارائه تسهیلات مناسب و دقیق بصورت توامان در فرایندهای بررسی‌های گمرکی ترخیص کالا می‌باشد. اطمينان از امنيت بدون کاهش سرعت چالشي است که دولت¬ها در تجارت بين المللي با آن روبرو هستند. اهميت اين موضوع در اغلب گزارشات و مقالات بانک جهاني، سازمان تجارت جهاني و سازمان جهاني گمرک مورد تاکيد قرار گرفته است.
با توجه به نياز به يك استراتژي تأييد شده براي امنيت تجارت جهاني كه همزمان باعث تسهيل تجارت نيز گردد، اعضاي سازمان جهانی گمرک رويه اي براي افزايش امنيت و تسهيل زنجيره تجارت جهاني ايجاد كردند كه به چارچوب سازمان جهانی گمرک معروف است. اين چارچوب داراي اصول و استانداردهايي است كه برپايه اطلاعات الكترونيكي قبل از حمل در مورد كالاهاي صادراتي و وارداتي مي باشند.
پیچیدگی نظارت بر تجارت فرامرزی دنیای امروز نیازمند بکارگیری مفاهیم و الزامات مدرن و متناسب با پیچیدگی کنونی بوده و نظارت‌های سنتی و فیزیکی قبلی به هیچ عنوان نمی‌تواند کافی به مقصود باشد. چارچوب‌های پیشنهادی و توصیه‌های سازمانهای بین‌المللی تاکید فراوانی در بکارگیری مفاهیمی چون پنجره واحد تجارت فرامرزی، مدیریت ریسک هوشمند، حسابرسی پس از ترخیص و سایر الگوهای اثر بخش نظارت بر تجارت فرامرزی گمرک چون برنامه فعالان مجاز اقتصادی نموده است.
همچنین گمرک می بایست در زمینه نظارت تجارت فرامرزی مطلوب به توسعه همکاری های بین الملل و در سطح جهانی اهتمام ویژه نماید . همکاری بین المللی، همکاری میان سازمانهای کشورهای متفاوت، در سطح بین المللی یا دو جانبه، منطقه‌ای و محلی می باشد. این همکاری باید بر بهبود عملکردهای روزانه متمرکز شود و به منظور تسهیل سازی جابجایی های بین مرزی به شکل قانونی و طیف وسیعی از تبادل اطلاعات تا حل چالشهای عملی همگن را در بر بگیرد. طی این همکاری جلساتی میان کشورهای همسایه در سطوح ملی و استانی صورت می گیرد تا بر سر موضوعاتی از قبیل ساعتهای کاری ایستگاههای مرزی، همکاری نیروهای مرزی در هر دو طرف مرز، آغاز عملیاتها و بازرسی های مشترک و ایجاد ادارات ارتباطی مشترک به منظور بهبود ارتباط و تبادل اطلاعات بحث نمایند. بواسطه همکاری چند ملیتی و منطقه‏ای، اطلاعات آسانتر مبادله می شود و چارچوب های آموزشی منظم برپا می‌شود.